Sinds het boerenprotest van 1 oktober op het Malieveld en de onrust in de weken daarna, heeft iedereen door dat er wat aan de hand is met de landbouw in Nederland. Onder de boeren sluimerde al veel langer onvrede over de manier waarop Den Haag met de sector omgaat. Die komt steeds meer in het gedrang omdat keer op keer blijkt dat het milieu ernstig lijdt onder de intensieve manier waarop hier in Nederland geboerd wordt. Dat heeft geleid tot problemen zoals de vervuiling van oppervlaktewater, enorme mestoverschotten, verdroging en bovenal een veel te hoge uitstoot van schadelijke stoffen. Deze problemen zijn niet van vandaag of gisteren maar spelen al tientallen jaren
De landbouw zit in een crisis. Politicoloog Herman Lelieveldt sprak met verschillende Zeeuwse boeren. Zijn ze het eens met minister Carola Schouten’s visie op de kringlooplandbouw? Kan je als boer in Nederland de komende jaren nog wel een fatsoenlijke boterham verdienen? Vinden de boeren dat er genoeg waardering is voor hun vak? Vandaag deel I: De problemen in de landbouw zijn niet van vandaag of gisteren.
Veel maatregelen werden al genomen. De sector slaagde er de afgelopen decennia al in om veel schoner te gaan werken. Desondanks is de belasting van het milieu nog steeds te groot. Dat probleem kwam eind mei bikkelhard op tafel toen de Raad van State vaststelde dat het Nederlandse beleid rondom de uitstoot van stikstof (de inmiddels beruchte PAS –Programmatische Aanpak Stikstof), onze natuurgebieden te weinig beschermt en in strijd is met de Europese regelgeving. Nederland ging op slot en het kabinet zette oud-minister en oliemannetje Johan Remkes aan het werk om na te gaan hoe de uitstoot van stikstof zo snel mogelijk omlaag kon. Nog voordat de Commissie Remkes met haar rapport kwam, zette Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot (D66) begin september de discussie op scherp door te stellen dat een halvering van de veestapel onvermijdelijk is om er voor te zorgen dat we in Nederland kunnen blijven doorbouwen zonder het milieu te zwaar te belasten.
Veeteelt
Toen vervolgens eind september de Commissie Remkes in het eerste stikstof-advies klip en klaar de landbouwsector aanwees als de belangrijkste veroorzaker van uitstoot, waren de rapen gaar. De boeren togen op 1 oktober met honderden trekkers naar het Malieveld om hun onvrede te laten blijken. In de weken daarna trokken de boeren langs de provinciehuizen en langs het RIVM – het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu – dat zorg draagt voor de metingen en berekeningen van stikstofuitstoot in Nederland. In de tussentijd zocht het kabinet naarstig naar een oplossing. Het verlagen van de maximumsnelheid naar 100 kilometer is er daar een van, maar voor een echt effectieve aanpak zal er uiteindelijk toch minder veeteelt in Nederland moeten zijn. Het belangrijkste probleem daarbij is de hoogte van de vergoeding die boeren krijgen als ze stoppen en de vraag welk deel van de vrijgekomen stikstofruimte door andere boeren mag worden overgenomen en welk deel voor natuurbehoud wordt ‘afgeroomd’. Minister Schouten heeft de boeren beloofd dat geen enkele boer gedwongen zal worden om te stoppen, maar het is de vraag of het kabinet voldoende geld weet vrij te maken om genoeg stoppers over de streep te trekken.
Kringlooplandbouw
Verder weg als een stip op de horizon ligt het idee van kringlooplandbouw. Minister Carola Schouten lanceerde dit alweer meer dan een jaar geleden als aanzet voor een omslag naar een duurzamere bedrijfsvoering, maar haar visie is voor velerlei uitleg vatbaar. Moeten we terug naar het aloude gemengde bedrijf waarop een boer zowel akkerbouw als veeteelt doet? Als dat niet haalbaar is, hoe ziet een moderne vorm van kringlooplandbouw er dan uit? Is dat een Europese, landelijke of regionale kringloop? Moeten alle sectoren evenveel inleveren, of gaat het er vooral om dat we de intensieve pluimvee- en varkenshouderij inkrimpen om meer evenwicht in het systeem te krijgen? Moeten meer boeren overstappen op biologische teelt? Heeft het zin het gebruik van bestrijdingsmiddelen als glyfosaat verder in te perken? Al deze vragen liggen nog steeds op tafel en een antwoord waar iedereen blij mee is, lijkt verder weg dan ooit. De boeren voeren de druk op door te dreigen met het blokkeren van de distributiecentra van supermarkten en daagden het RIVM voor de rechter omdat ze de berekeningen betwisten. Vandaag is de uitspraak.
De serie ‘Landbouw in crisis’ maakt deel uit van het werkprogramma van de Jean Monnet Chair Food Governance in the EU die Herman Lelieveldt bekleedt aan University College Roosevelt. De activiteiten van deze chair worden financieel ondersteund vanuit het Erasmus+ programma van de Europese Unie. Reacties en tips: h.lelieveldt@ucr.nl
